दिवाळीचा खरा अर्थ: आनंदाची वाटणी आणि समाजसेवेचा दीप

दिवाळी — प्रकाशाचा सण, आनंदाचा उत्सव आणि नात्यांचा मिलाप. वर्षभराची थकवा, चिंता आणि काळजी विसरून प्रत्येक जण या सणाची आतुरतेने वाट पाहतो. घरांची स्वच्छता, रांगोळ्यांची सजावट, मिठाईचा सुगंध आणि दिव्यांचा झगमगाट — हे सर्व दिवाळीच्या वातावरणाला उत्साही बनवतात. पण या बाह्य चकाकीमागे एक अंतर्मुख अर्थ दडलेला आहे — “दिवाळीचा खरा अर्थ म्हणजे आनंदाची वाटणी आणि समाजसेवेचा दीप.”

आपण नेहमी दिवाळीला ‘अंधारावर प्रकाशाचा विजय’ म्हणून साजरी करतो. पण समाजात अजूनही अनेक चेहरे आहेत ज्यांच्या जीवनात अंधार आहे — आर्थिक, सामाजिक किंवा भावनिक. त्यांच्या आयुष्यात प्रकाश पोहोचवणे, हाच या सणाचा मूळ हेतू आहे. सण फक्त घरापुरता मर्यादित न ठेवता, समाजातील प्रत्येक घटकापर्यंत पोहोचवणे, हेच आजच्या काळातील खरी दिवाळी आहे.

प्रत्येकाच्या हातात एखादा दीप आहे — तो पैशाचा असो, वेळेचा, कौशल्याचा किंवा संवेदनशीलतेचा. तो दुसऱ्यांसाठी पेटवला, तरच त्याचं अस्तित्व अर्थपूर्ण ठरतं. समाजसेवेचा दीप हाच या सणाचा खरा दीप आहे. कारण तो माणसाच्या आतल्या अंधारावर विजय मिळवतो.

अनेक ठिकाणी युवक संघटना, स्वयंसेवी संस्था आणि शाळा-महाविद्यालयांनी दिवाळीच्या निमित्ताने समाजसेवेचे उपक्रम राबवले आहेत. काहींनी अनाथाश्रमात जाऊन मुलांबरोबर फुलबाज्या फोडल्या नाहीत, पण त्यांच्या चेहऱ्यावर हसू फुलवलं. काहींनी वृद्धाश्रमात ज्येष्ठांसोबत दिवे लावले, मिठाई वाटली आणि त्यांचा एकांत दूर केला. तर काही विद्यार्थ्यांनी आपल्या खिशातून जमा केलेल्या पैशातून गरीब कुटुंबांना दिवाळीचा आनंद दिला.

या सगळ्या छोट्या कृती दिवाळीचा खरा अर्थ उलगडतात. समाजसेवा म्हणजे केवळ मोठ्या कार्यक्रमांचा भाग नाही, तर लहान कृतींमधून उमटणारी संवेदना आहे. उदाहरणार्थ, आपल्या घराजवळील सफाई कामगाराला नवीन कपड्यांचा जोड देणं, दिवाळीच्या फराळात त्यालाही सहभागी करणं, किंवा एखाद्या शाळकरी मुलाला अभ्यासासाठी आवश्यक साहित्य देणं — या गोष्टींमध्ये खरी दिवाळी दडलेली आहे.

दिवाळीचा आनंद हा स्पर्धेचा विषय नसावा. सध्या सोशल मीडियाच्या काळात दिव्यांची सजावट, कपड्यांचा स्टाईल, आणि भेटवस्तू यावर अधिक भर दिला जातो. पण आनंदाचा अर्थ ‘दाखवण्यात’ नाही, तर ‘वाटण्यात’ आहे. समाजातील वंचित घटकांपर्यंत आपल्या समृद्धीचा थोडासा प्रकाश पोहोचला, तर दिवाळीचे खरे तेज वाढते.

प्रकाशाचा सण म्हणून दिवाळीने आपल्याला एक अमूल्य संदेश दिला आहे — अंधार दूर करण्यासाठी एकाच दिव्याची आवश्यकता असते. त्या एक दिव्याचा अर्थ आहे आपली सद्भावना, आपली कृती, आणि आपली सहानुभूती. जेव्हा आपण समाजासाठी काहीतरी करतो, तेव्हा आपोआपच आत्मिक समाधान मिळतं. त्या क्षणी फटाक्यांचा आवाज, मिठाईचा गोडवा आणि दिव्यांचा झगमगाटही फिके वाटतात, कारण मनाचा प्रकाश जास्त उजळतो.

काही ठिकाणी विद्यार्थ्यांनी ‘दिवाळी दान उपक्रम’ सुरू केला आहे. शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये जुनी पण चांगल्या अवस्थेतली पुस्तके, कपडे, खेळणी, स्टेशनरी जमा करून ती ग्रामीण भागातील मुलांना दिली जातात. या उपक्रमात सहभागी होणाऱ्या प्रत्येक विद्यार्थ्याला आनंदाचा नवा अर्थ सापडतो — द्यायचा आनंद हा मिळवण्यापेक्षा जास्त शाश्वत असतो.

आपल्या पारंपरिक संस्कृतीत ‘सेवा परमो धर्मः’ ही भावना खोलवर रुजलेली आहे. दिवाळीच्या सणात ही भावना पुन्हा जागवणं गरजेचं आहे. समाजातील दुर्लक्षित घटकांकडे आपला हात पुढे करणं म्हणजे आपण त्या ‘रामराज्याच्या’ दिशेने चाललो आहोत, जिथे प्रत्येक घर उजळतं.

आजच्या शहरी जीवनात माणसांमधील संवाद कमी झाला आहे. सण हे नात्यांना नवसंजीवनी देण्याचं माध्यम ठरू शकतात. दिवाळीत आपल्या शेजाऱ्यांना, कामगारांना, मित्रांना, आणि विशेषतः एकटे राहणाऱ्या व्यक्तींना भेटणं, त्यांच्या आनंदात सहभागी होणं, हीच खरी सेवा आहे. एका क्षणाचा संवाद, एक उबदार शुभेच्छा, आणि एक दिवा — एवढंच पुरेसं असतं एखाद्याच्या मनात उजेड निर्माण करायला.

दिवाळीचा सण समाजात एकतेचा आणि समानतेचा संदेश देतो. गरीब-श्रीमंत, शहरी-ग्रामीण, सर्वांनी हा सण एकत्र साजरा करावा, हीच खरी भावना आहे. आपल्या समाजातील विषमता दूर करण्यासाठी जर प्रत्येकाने आपापल्या क्षमतेनुसार थोडीशी सेवा केली, तर दिवाळी केवळ एक सण राहणार नाही, तर ती ‘समाजप्रकाशा’चा उत्सव बनेल.

शेवटी एवढंच — दिवाळीच्या तेजात आपण स्वतःला झळकवू नये, तर इतरांना उजळवावं. कारण जेव्हा आपण दुसऱ्याच्या चेहऱ्यावर हसू आणतो, तेव्हा आपलं आयुष्य अधिक सुंदर बनतं. दिवाळीचा खरा अर्थ म्हणजे प्रकाश, आणि तो प्रकाश तेव्हाच पूर्ण होतो जेव्हा आपण आपलं मन, वेळ, आणि प्रेम इतरांसाठी उघडतो.

म्हणूनच या वर्षी आपण सर्वांनी ठरवू या —

“घरापुरती नव्हे, समाजासाठी दिवाळी साजरी करूया. फटाके नाही, सद्भावना पेटवूया. आनंद फक्त अनुभवू नये, तर वाटूया. कारण हाच आहे दिवाळीचा खरा अर्थ — आनंदाची वाटणी आणि समाजसेवेचा दीप.”

किरण काळे, सामाजिक कार्यकर्ते, कात्रज